|
Attillus - Anthroponyme masculin relevé sur de très nombreuses inscriptions (votives, funéraires, mosaïque, instrumentum). Ce nom est un composé en *atte-illos, avec le suffixe intensif *atte-, associé au suffixe diminutif *-illos. littéralement, ça donnerait "le très petit" ou "le petit grand", ce qui semble paradoxal. Mais en onomastique gauloise, ce type de combinaison n'a pas forcément de sens logique littéral. Cependant un préfixe intensif suivi d'une forme hypocoristique, peut très bien pouvoir signifier : "mon grand". Les variantes Atillus, Attilius, Attillius, Attillia et Attilos sont également attestées.
En Gaule belgique
Chez les Leuques
À Naix-aux-Forges (Meuse), Attillus est le père de Macco surnommé "le Grec" (CIL 13, 4670).
"Macco Graecus, fils d'Attilus."
Chez les Rèmes
À Reims (Marne), un cippe funéraire à niche (aedicula funeraria) représente les deux conjoints : Attilus et Atepa (RIRs 31).
Reims (RIRs 31) D(IS) M(ANIBVS) ATTILLI AVGVSTI ET ATEPAE NOCTVRNI
|
"Aux dieux Mânes d'Attillus (fils d'?) Augustus, et d'Atepa, (fille de) Nocturnus."
Chez les Trévires
À Tholey (Sarre, Allemagne), un fragment de stèle funéraire révèle le nom du défunt : Attillus. Compte tenu des lacunes importantes, nous proposons une interprétation très conjecturale de l'inscription.
Tholey (Ness-Lieb 17) [D(IS)] M(ANIBVS) [...] ATTILL[IO] [...] PAT(E)RNO(?) [...] CENSILLA [...] VXOR F(ACIENDVM) C(VRAVIT)
|
"Aux dieux Mânes de [...] ||Attillus, [...] Paternus (son père), [...] Censilla, son épouse, a pris soin de faire (ce monument).
Sur une inscription découverte en 1856, non-loin du sanctuaire de l'Herrenbrünnchen, à Trèves (Rhénanie-Palatinat, Allemagne), l'inscription (CIL 13, 3707) énumère une série de Trévires, dont : [...] Attillus, Mamilius Donatus, Camulinius Oledo, Claudius Secundus, Secundius Dubitatus, Helvius Attius, , et de nombreux autres. Les individus portent souvent un tria nomina, signe de statut de citoyen libre. Quelques exceptions apparaissent, notamment Caesaris (servus) et possiblement Treverius Covirus, qui pourraient être d'anciens esclaves ou fils d'esclaves. L'inscription reflète probablement une organisation collective civique ou cultuelle, plutôt qu'une structure militaire.
Trèves (CIL 13, 3707) [P]VBLICIVS FLORVS MAMILIVS DONATVS CAMVLINIVS OLEDO CLAVD(IVS) SECVNDVS [S]ECVND(IVS) DVBITATVS [H]ELVIVS ATTIVS CLAVD(IVS) MANSVETVS [SE]X(TVS) DONICAT(IVS) ATTICVS [HI]LARIVS MATVRVS VAREDONIVS SENNA [SE]X(TVS) IVLIVS MARTIALIS [.] FLAVIVS VARAITIO VERECVND(IVS) BATAV(V)S [.] OMVLLIVS ADIVTOR [...]VVIVS GELOS // C(AIVS) VLITTIVS SECVNDVS C(AIVS) NONNIVS GERMANVS C(AIVS) MELIVS PRIMIGENIVS L(VCIVS) HILARIVS LVCCVS C(AIVS) ALBANIVS VICTOR C(AIVS) MECCIVS NOMMVS C(AIVS) IOINCATIVS ATTO L(VCIVS) SINCORIVS SABINVS L(VCIVS) SECVNDIVS CRISPVS L(VCIVS) SVCCIVS GENIALIS C(AIVS) DOCILIVS INGENV(V)S L(VCIVS) CASSIVS AIO C(AIVS) BELLICIVS COSSVS C(AIVS) AVCTINIVS ROMANVS L(VCIVS) ATINIVS SECVNDIN(VS) // ...] CINGETIVS [... T]ERTIVS [...] CELSINVS [...]S ATTILLVS [...]VS MOGSIVS [...]ESCITATVS [...] CAESARIS (SERVVS) [...]VS AVGVSTALIS [...]S PRIMVS [...]VS LALLVS [... I]ANVARIVS [...] IVLIVS [...] ATRECTVS [... SEN]ECIO(?) [...]GETVS // L(VCIVS) LISCIVS GENTILIS M(ARCVS) MVRRANIVS CARVS T(ITVS) SEIVS PRIMVS TI(BERIVS) ASICIVS VICTOR G(AIVS) NATALIVS SATVRNINVS M(ARCVS) MAINIVS MARINVS M(ARCVS) ATTEDONIVS MATVRVS M(ARCVS) TREVERIVS COVIRVS
|
"Publicius Florus, Mamilius Donatus, Camulinius Oledo, Claudius Secundus, Secundius Dubitatus, Helvius Attius, Claudius Mansuetus, Sextus Donicatius Atticus, Hilarius Maturus, Varedonius Senna, Sextus Iulius Martialis, [...] Flavius Varaitio, Verecundius Batavus, [...] Omullius Adiutor, [...]uvius Gelos," "Caius Ulittius Secundus, Caius Nonnius Germanus, Caius Melius Primigenius, Lucius Hilarius Luccus, Caius Albanius Victor, Caius Meccius Nommus, Caius Ioincatius Atto, Lucius Sincorius Sabinus, Lucius Secundius Crispus, Lucius Succius Genialis, Caius Docilius Ingenuus, Lucius Cassius Aio, Caius Bellicius Cossius, Caius Auctinius Romanus, Lucius Atinius Secundinus," "[...], [...] Cingetius, [...] Tertius, [...] Celsinus, [...] Attillus, [...]us Mogsius, [...]escitatus, [...] esclave de César, [...] augustal, [...] Primus, [...]us Lallus, [...] Ianuarius, [...] Iulius, [...] Atrectus, [...] Senecius(?), [...]getus" "Lucius Liscius Gentilis, Marcus Murranius Carus, Titus Seius Primus, Tiberius Asicius Victor, Gaius Natalius Saturninus, Marcus Mainius Marinus, Marcus Attedonius Maturus, Marcus Treverius Covirus."
En Germanie supérieure
Des militaires chez les Mattiaques
À Wiesbaden (Hesse Allemagne), une inscription (AE 1902, 68) témoigne de la présence de trois vétérans de la XXIIᵉ légion romaine. Ces vétérans, Caius Silvinius Materninus, Lucius Adiutorius Attillus et Caius Vettinius Paternus, ont accompli une dédicace votive en l'honneur de la Maison divine et du dieu Sol Invictus||. L'inscription précise qu'ils se sont acquittés de leur voeu de bon gré et comme il se doit, mais souligne également que cette dédicace s'est faite avec l'autorisation de leur supérieur, Varonius Lupulus, de son autorité.
Wiesbaden (AE 1902, 68) IN H(ONOREM) D(OMVS) D(IVINAE) DEO SOLI INVICTO C(AIVS) SILVINIVS MATERNINVS ET L(VCIVS) ADIVTORIVS ATTILLVS ET C(AIVS) VETTINIVS PATERNVS VET(ERANI) LEG(IONIS) XXII V(OTVM) S(OLVERVNT) L(IBENTES) M(ERITO) PERMITTENTE VARONIO LVPVLO IN SVO
|
"En l'honneur de la maison divine, au dieu Sol Invictus, Caius Silvinius Materninus, et Lucius Adiutorius Attillus, et Caius Vettinius Paternus, vétérans de la 22ᵉ légion, se sont acquittés de leur voeu, de bon gré, comme il se doit, avec la permission de Varonius Lupulus, de son autorité.
Sur Mosaïque
Marques de mosaïste
Attestation(s) : CEXA VICIT ATTILLVS FECIT : Windisch (Suisse).
Sur Instrumentum
Marques de potier
Attestation(s) : AIIILLVS F(ECIT) : Komárom (Hongrie) ; AT(T)ILLVS : Rheinzabern (Allemagne) ; ATTIL(L)I : La Graufesenque (Aveyron), Montans (Tarn) ; ATTIL(L)I M(ANV) : Poitiers (Vienne) ; ATTILIVS F(ECIT) : Friedberg (Allemagne), Rheinzabern (Allemagne) ; ATTILL(I) : Tarquimpol (Moselle) ; ATTILL[...] : Lectoure (Gers) ; ATTILLI : Bavay (Nord), Bordeaux (Gironde), Castell Collen (Pays de Galles), Compiègne (Oise), Le Mas-d'Agenais (Lot-et-Garonne), Lisle-sur-Tarn (Tarn), Montans (Tarn), Nierstein (Allemagne), Rougham (Angleterre), Saalburg (Allemagne), Saint-Étienne-Roilaye (Oise), Saint-Martin (Meurthe-et-Moselle), Trion (Nièvre) ; ATTILLI M(ANV) : Bavay (Nord), York (Angleterre) ; ATTILLI MA(NV) : Bavay (Nord), Clermont-Ferrand (Puy-de-Dôme), Saint-Romain-en-Gal (Rhöne), Vienne (Isère) ; ATTILLV(S) : Clermont-Ferrand (Puy-de-Dôme), Friedberg (Allemagne), Heddernheim (Allemagne) ; ATTILLVS : Clermont-Ferrand (Puy-de-Dôme), Cologne (Allemagne), Komárom (Hongrie), Montans (Tarn), Reims (Marne), Soissons (Aisne), Vichy (Allier), Vienne (Isère) ; ATTILLVS F(ECIT) : Klein-Winternheim (Allemagne), Bonn (Allemagne), Budapest (Hongrie), Cologne (Allemagne), Friedberg (Allemagne), Gellep-Stratum (Allemagne), Hanau (Allemagne), Heddernheim (Allemagne), Kalkar (Allemagne), Lyon (Rhöne), Mantoche (Haute-Saône), Mayence (Allemagne), Metz (Moselle), Munich (Allemagne), Oberndorf am Neckar (Allemagne), Offstein (Allemagne), Pfünz (Allemagne), Rheinzabern (Allemagne), Saalburg (Allemagne), Spire (Allemagne), Trèves (Allemagne), Trion (Nièvre), Vechten (Pays-Bas), Viterbe (Italie), Wiesbaden (Allemagne), Worms (Allemagne), Xanten (Allemagne) ; IV[...] ATTILLI : Lautrec (Tarn).
|